Πράξη 7η | «Εμβληματικό γλυπτό της Σφίγγας»

Εκτός από τις πραγματικές διαστάσεις του πολιτισμού που διαρκώς δίνουμε τόσο βάρος υπάρχουν και οι πνευματικές, οι συμβολικές, το πτητικό - αξιακό του περιεχόμενο που συχνά στους καιρούς μας, θεωρούμε υποδεέστερο αλλά δεν είναι. Γιατί ο κόσμος φτιάχνεται με φαντασιακά στοιχεία, θα έλεγε ο Καστοριάδης, που καταλήγουν πολύ πιο απτά, πολύ πιο ουσιώδη. Αυτό, όμως, που κάνει η εξουσία σήμερα είναι να σκοτώνει αυτήν την δυνατότητα για ανοιχτά φαντασιακά περιεχόμενα και έτσι να τα ορίζει η ίδια μονοδιάστατα.

Στην έβδομη (7η ) πράξη του φεστιβάλ ένα εμβληματικό γλυπτό της Σφίγγας, αυτής που πήρε νόημα στον μυθολογικό ορίζοντα της σκέψης του αρχαίου ανθρώπου τοποθετείται στην κρήνη του Οιδίποδα, το σημείο όπου έπλυνε τα χέρια του ο ήρωας ύστερα από τον φόνο του πατέρα του. Ας δούμε όμως τους λόγους για την δημιουργία ενός τέτοιου γλυπτού:

Η μυθολογική Σφίγγα που κατ’ αρχήν αναφέρεται στην περιοχή της Θήβας, παραλλάσει την Αιγυπτιακή και της δίνει άλλο βαθύ πνευματικό περιεχόμενο με αναφορά σε ανθρώπινες αυτοκαταστροφικές διαστάσεις αλλά και στα βαθιά πολιτιστικά αδιέξοδα. Η Σφίγγα είναι το υβρίδιο - μόρφωμα που αποτελλεί εικόνα του ανθρώπου που κρύβει μέσα του την ασυμμετρία. Αποτελλεί επίσης, σύμβολο της εικόνας του ανθρώπινου πολιτισμού στο χρόνο που μεταλλάσσεται, αυτοπροσδιορίζεται και αυτοοργανώνεται με καίριο τρόπο και με τίμημα την επιβίωση η τον χαμό του. Η πράξη της αλλαγής, βεβαίως, είναι ένα γίγνεθαι που περιέχει το νόημα του ανθρώπου μέσα στην ίδια την πράξη της αυτοδημιουργίας του, αυτό που ορίζει στον άνθρωπο και στον πολιτισμό διαρκώς εκ νέου τα όρια και την ουσία τους, αυτό που είναι. Και γι αυτό τον λόγο ρωτάει στην υπέροχη τραγωδία του Σοφοκλή, την πιο ολοκληρωμένη όπως μας κομίζει ο Αριστοτέλης, τον άνθρωπο που ή ίδια αποτελλεί την εικόνα του, «ποιός είσαι;», «ποιο είναι το νόημα σου;» και αν αυτό το νόημα που προσδιορίζει ξανά και ξανά ο άνθρωπος τον καθιστά ευσταθή ή έρμαιο, φτηνό και θνησιγενές ανδρείκελο.

Η Σφίγγα της Θήβας του παγκόσμιου ελληνικού (θηβαϊκού;) μύθου, αποτελεί μέσα από τα βάθη της ανθρώπινης προϊστορίας το αρχέτυπο που σηματοδοτεί την αποδόμηση του πολιτισμού μέσα από το διαρκές και εμβληματικό ερώτημα για την φύση του ανθρώπου: «Τί είναι ο άνθρωπος;» είναι το ερώτημα που θέτει και σήμερα στο μεταίχμιο μιας εποχής που γκρεμίζεται μες την πλεονεξία, την βία, την οικολογική καταστροφή, την απώλεια της ιστορίας και της γνώσης, τα σημάδια φθοράς, αρρώστιας και θανάτου του σύγχρονου πολιτισμού. Η ερώτηση είναι επιτακτική και αν ο πολιτισμός βρει την απάντηση τότε το τέρας-Σφίγγα που ο ίδιος θρέφει, χάνεται. Αν όμως λύση δεν δοθεί, τότε, μια ολόκληρη εποχή, ένας λαός, μια κοσμοαντίληψη, ακολουθούν την αμείλικτη μοίρα τους στον θάνατο. Η Σφίγγα αποτελεί το σήμα κινδύνου, τον κίνδυνο του θανάτου και την πρόκληση που ανακρούει την ευθύνη του ανθρώπου-πολιτισμού να γνωρίσει τον εαυτό του για να σώσει τον κόσμο.

Η Σφίγγα, ιστορικά, είναι το υπαρξιακό πολιτιστικό έμβλημα στο μεταίχμιο της πτώσης του μυκηναϊκού πολιτισμού και στην άνοδο του κλασσικού αρχαίου κόσμου. Με την μορφή που αυτή λαμβάνει επαναλαμβάνεται σε καίρια μνημία μέχρι και τα Ελληνιστικά χρόνια σε όλα τα βασίλεια για να την βρούμε ως φύλλακα της ανθρώπινης διάστασης να σηματοδοτεί το ανθρώπινο νόημα σε τάφους βασιλέων, και όχι μόνο, από τον πρόσφατο της Αμφίπολης μέχρι τα πέρατα της ανατολής.

«Τί ἐστιν ὅ μίαν ἔχον φωνὴν, τετράπουν καὶ δίπουν καὶ τρίπουν γίνεται;» ρωτάει η Σφίγγα. «Τί είναι ο άνθρωπος», τι σημαίνουν τα χέρια; - ίσως την δύναμη, τις πράξεις του - τι σημαίνουν τα πόδια; - το που πατάει, που στέκεται. Τα φτερά ίσως το πτητικό περιεχόμενο της ανθρώπινης ουσίας. Μαζί όμως με το υβριδικό και χρονικό ορίζοντα του πολιτισμού , τη γέννηση , τη μέση ηλικία και το θάνατο, μαζί με την προβολή του αμείλικτου νοήματος του χρόνου, της φθοράς, της αλλαγής και του θανάτου ως αναπόφευκτο και παν-ανθρώπινο γεγονός, ο αρχαίος νους συλλαμβάνει την απόλυτα πολιτιστική και «τεχνολογική» διάσταση της ύπαρξης του, την γλώσσα που αποτελεί κομμάτι της ταυτότητας του, αυτό που καθορίζει το είναι του.

Το γλυπτό της Σφίγγας που αποτελεί την 7η συμβολική – κεντρική πράξη του φεστιβάλ και σηματοδοτεί το σύνολο των εκδηλώσεων του, τοποθετείται στο ιδανικό σημείο των απαρχών της: Η Σφίγγα μνημειακών διαστάσεων, όπως κάθε τέρας, μας περιμένει στην είσοδο της πόλης, όπως στην είσοδο της ανθρώπινης κατάστασης ορίζει ο Φρόιντ το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα ως καθοριστικό της ανθρώπινης ταυτότητας που η ύπαρξη της πρώιμης γλώσσας θα ασκήσει την καθοριστική της επίδραση.

Πρόκειται για μια κατασκευή από φτηνά υλικά, με έντονες αναφορές στην φθαρτότητα και την ευθραυστότητα του ανθρώπου και του και του κόσμου και που στα φτερά της, καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο, προβάλλουν την απάντηση τους, ξανά σήμερα, με την μορφή εικαστικού έργου, πράξη που τέθηκε σε διεθνή διαγωνισμό που διεξήγαγε το φεστιβάλ. Τα φθαρτά βιομηχανικά υλικά του γλυπτού, από την άλλη μεριά, πιστοποιούν την φθαρτότητα του βιομηχανικού μας κόσμου. Του κόσμου που μας προσδιορίζει και που καθιστά και εμάς φθαρτούς, αναλώσιμα έρμαια των καιρών. Η Σφίγγα φτιαγμένη από 300 κούτες βιομηχανικών προϊόντων και 250 κιλά κόλλας και μπογιάς, δουλεμένη από 12 άτομα-μέλη της Σφίγγας για ένα μήνα, προορίζεται ν’ αυτοκαταστραφεί όπως και πολλοί ανθρώπινοι πολιτισμοί από τα «σημεία των καιρών». Η αυτοδιάλυση της, όποτε αυτή γίνει από τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου, θα εκπληρώσει το νόημα του έργου.

Το έργο δεν ζητάει την συμμετοχή απλώς του κοινού. Δεν κάνει μόνο «κοινωνική γλυπτική» Είναι ένα πείραμα για την δυνατότητα της τέχνης να αλλάξει τον κόσμο μέσα από το ερώτημα για την δυνατότητα του ανθρώπου να κατανοήσει τον εαυτό του και ν’ αλλάξει τον κόσμο.

Από τον εικαστικό και γλύπτη Κωνσταντίνο Αγγέλου, γενικό επιμελητή του φεστιβάλ.

Πλατεία Οιδίποδα (Αγίων Θεοδώρων), 20 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ - 15 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ

Υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και την συνεργασία της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας.